Төркиә ғалимдары һәм мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре менән осрашыу. Встреча с учёными и деятелями культуры Турции

Башҡортостанда тыуып, сит илдә йәшәгән фәнни һәм мәҙәни интеллигенция вәкилдәре менән дистанцион осрашыуҙар циклы күптән инде “Беҙ үҙебеҙ – башҡорттар” фәнни-мәғрифәт интернет платформаһы майҙансығының матур йолаһына әйләнде. Хәтерегеҙгә төшөрәбеҙ, проект Граждандар йәмғиәтенә булышлыҡ итеү Фонды ярҙамында тормошҡа ашырыла.
Был юлы Төркиә ғалимдары һәм мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре сараның ҡунаҡтары булды. Осрашыуҙарҙың төп маҡсаты – Башҡортостан һәм Рәсәйҙән ситтә эшләүсе башҡорт йәмәғәт ойошмалары вәкилдәре менән фәнни һәм мәҙәни контакттар булдырыу һәм улар менән бәйләнеш урынлаштырыу.
Яҡташыбыҙ, Дыуан районы ҡыҙы, Кайсери ҡалаһының Эрджиес университеты уҡытыусыһы Елена Ниғәмәтовна Атасой Ә.-З. Вәлидиҙең ғилми мираҫын өйрәнә. Осрашыуҙа ул ғалимдың тормош юлы һәм ХХ быуаттың 20–30-сы йылдарҙағы ғилми һәм педагогик эшмәкәрлеге хаҡында һөйләне.
Төркиәлә башҡортса һөйләшәләрме? Ниде университеты уҡытыусыһы Фатма Эртюрк әйтеүенсә, республиканың егерме юғары уҡыу йортонда башҡорт теле уҡытыла. Ул үҙе лә беҙҙең телде студент йылдарынан уҡ өйрәнә башлай. Магистратураны тамамлағанда “Башҡорт телендә сифат ҡылымдар һәм уларҙың функциялары” темаһына сығарылыш эшен яҡлай, ә инде аспирантурала башҡорт һәм төрөк телдәренең синтаксик системаларын сағыштырма планда өйрәнә. Бөгөнгө көндә Фатма башҡорт һәм татар телдәре уҡытыусыһы, студенттары менән бергә башҡорт яҙыусылары Зәйнәб Биишева һәм Мостай Кәрим әҫәрҙәрен өйрәнә һәм төрөк теленә тәржемә итә.
Осрашыу ҡунағы, Бартын дәүләт университеты уҡытыусыһы Дурсун Унувар, башҡорт диалекттары менән ҡыҙыҡһына. Сығышында ул башҡорт диалекттарында ҡулланылған ҡайһы бер һүҙҙәрҙең әҙәби төрөк телендә осрауын билдәләне. Әлеге мәлдә Дурсун Унувар Анкара университетында башҡорт диалектологияһы буйынса диссератция өҫтөндә эшләй.
Истамбул ҡалаһының “Иҙел-Урал” татар-башҡорт йәмәғәт ойошмаһы етәксеһе, Башҡортостандан сыҡҡан эмигранттың ҡыҙы Гюльтен Ураллы ата-әсәһенең тормошо хаҡында бик ҡыҙыҡлы итеп һөйләне, йырҙар аша татар телен өйрәнеүе хаҡында әйтте һәм киләһе осрашыуҙа башҡортса һөйләшергә һүҙ бирҙе.
Тарих фәндәре кандидаты, Рәсәй фәндәр академияһының Өфө федераль тикшеренеү үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының көнсығыш ҡулъяҙмалары бүлеге мөдире Әхәт Сәлихов фән, мәғрифәт, мәҙәниәт өлкәһендәге ХХ быуат аҙағы – XXI быуат башы башҡорт-төрөк бәйләнештәре хаҡында һөйләне.
Рәсәй һәм Төркиәнең мәғариф системаларындағы айырмалыҡтар, шул иҫәптән Болон системаһы, студенттар тарафынан предметтар исемлеген формалаштырыу, прогулдар кредиты, түләүле уҡыу өсөн хаҡтар һәм башҡалар тураһында Неджметтин Эрбакан университеты студенты Нелли Рәхимова һәм Сельчук университеты (Конья ҡалаһы) студенты Асия Сәлихова һөйләне.
Филолог, тәржемәсе, йәмәғәт эшмәкәре, В.И.Ленин һәм И.В.Сталин хеҙмәттәрен башҡорт теленә тәржемә итеү комиссияһы мөхәррире, әҙәби башҡорт теле нигеҙҙәре һәм нормаларын эшләүселәрҙең береһе Мөхтәр Байымовтың фажиғәле яҙмышы хаҡында филология фәндәре кандидаты, З.Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты доценты Гөлсәсәк Саламатова һөйләне. Ленинград көнсығыш институты тарафынан Төркиәгә биш айлыҡ эш командировкаһына ебәрелгән М.Байымов унда Ә.-З.Вәлиди, Абдулҡадир Инан менән осраша. Тап ошо аралашыу уның ғына түгел, тағы бер нисә кешенең ғүмерен өҙөүгә сәбәп була. Милләтселектә ғәйепләнеп, Мөхтәр Байымов 1937 йылда ҡулға алына, 1938 йылдың йәйендә хөкөм ителә; 1958 йылда тулыһынса аҡлана.

Цикл традиционных дистанционных встреч с представителями научной и культурной интеллигенции – уроженцами Башкортостана, проживающими за рубежом, продолжили учёные и деятели культуры Турции.
Напомним, данные мероприятия проводятся на Международной научно-образовательной интернет-платформе «Мы сами – башкиры» в рамках проекта, реализуемого при поддержке Фонда содействия гражданскому обществу. Основная цель встреч – выявление и налаживание научных и культурных контактов с представителями башкирских общественных организаций, действующих за пределами Республики Башкортостан и Российской Федерации.
Наша землячка, уроженка Дуванского района, преподаватель Университета Эрджиес (г.Кайсери) Елена Нигаматовна Атасой, занимается исследованием научного наследия А.-З.Валиди и подробно рассказала участникам встречи о его жизненном пути, научно-педагогической деятельности в 20–30-е годы ХХ века.
Знают ли в Турции башкирский язык? Как утверждает преподаватель Университета Ниде Фатма Эртюрк, в 20-ти вузах республики преподают башкирский. Сама Фатма со студенческих лет изучает наш язык: по окончании магистратуры она написала дипломную работу «Причастия башкирского языка и их функции», а в годы обучения в аспирантуре в сравнительном плане исследовала синтаксические системы башкирского и турецкого языков. Сейчас Фатма Эртюрк преподает в своем университете башкирский и татарский языки, вместе с магистрантами занимается изучением и переводом произведений башкирских писателей Зайнаб Биишевой и Мустая Карима на турецкий язык.
Преподаватель Бартынского государственного университета Дурсун Унувар, гость встречи, изучает башкирские диалекты. В своем выступлении он отметил, что некоторые слова, встречающиеся в диалектах башкирского языка, присутствуют в литературном турецком языке. В данное время Дурсун Унувар на базе университета Анкары пишет диссертацию по башкирской диалектологии.
Дочь эмигранта из Башкортостана, руководитель татаро-башкирского общества “Идель-Урал” (г. Стамбул) Гюльтен Ураллы рассказала об интересной судьбе своих родителей, о том, как через разучивание песен научилась разговаривать на татарском языке и обещала к следующей встрече выучить башкирский.
Кандидат исторических наук, заведующий отделом восточных рукописей Института истории, языка и литературы УФИЦ РАН Ахат Салихов рассказал о башкирско-турецких научно-образовательных, культурных связях конца ХХ – начала ХХI вв.
О различиях в образовательных системах России и Турции, в том числе о Болонской системе образования, формировании списка предметов студентами, кредите прогулов, ценообразовании за обучение и о многом другом поведали студентка Университета Неджметтина Эрбакана Нелли Рахимова и студентка Университета Сельчук (г. Конья) Асия Салихова.
О трагической судьбе Мухтара Баимова, филолога, переводчика, общественного деятеля, редактора комиссии по переводу трудов В.И.Ленина и И.В.Сталина на башкирский язык, одного из разработчиков основ и норм башкирского литературного языка рассказала кандидат филологических наук, доцент Уфимского государственного института искусств им.З. Исмагилова Гульсасак Саламатова. Она подчеркнула, что его пятимесячная командировка в Турцию по заданию Ленинградского восточного института, встречи с А.-З.Валиди и Абдулкадиром Инаном, стоили жизни не только ему, но и нескольким людям из его окружения. Мухтар Баимов репрессирован в1937г., расстрелян в 1938г., реабилитирован в 1958г.